Waarom Azië de toekomst is voor Duitse exporteurs

Laat me beginnen met een verhaal dat ik een paar weken geleden zelf heb meegemaakt:

Een klant belde me op. Gefrustreerd. Zijn belastingdruk in Duitsland was boven de 45%. Tegelijkertijd wilde hij zijn exportactiviteiten naar Azië uitbreiden. Zijn vraag: Richard, waar kan ik legaal belasting besparen en toch optimaal de Aziatische markt betreden?

Precies deze vraag hoor ik dagelijks.

En hier schuilt een groot misverstand:

De meeste Duitse exporteurs denken dat ze moeten kiezen tussen belastingoptimalisatie en strategische markttoegang. Dat is gewoonweg onjuist.

In werkelijkheid kunt u beide combineren. Azië biedt niet alleen de grootste groeimarkten ter wereld, maar ook fiscale structuren die uw totale belastingdruk aanzienlijk kunnen verlagen.

Laten we naar de cijfers kijken: De Aziatische markt vertegenwoordigt al 36% van het wereldwijde BBP (bron: Asian Development Bank, 2024). Tegen 2030 zal 65% van de wereldbevolking in Azië wonen. Concreet: Wie vandaag niet in Azië actief is, mist de grootste economische kans van onze tijd.

Maar waar moet u beginnen?

Drie locaties springen eruit: Singapore, Dubai en Hongkong. Elk biedt unieke voordelen voor Duitse exporteurs. Maar elke locatie kent ook haar eigen valkuilen.

Daarom toon ik u vandaag welke locatie echt bij uw businessmodel past. Geen verkooppraatjes. Met concrete cijfers en praktische tips voor de uitvoering.

De vier doorslaggevende factoren voor uw locatiekeuze

Voordat we in details duiken, moet u deze vier factoren kennen:

  • Fiscale behandeling: Hoe hoog is de werkelijke totale belastingdruk?
  • Markttoegang: Welke handelsakkoorden en toegang tot doelmarkten biedt de locatie?
  • Rechtszekerheid: Hoe stabiel is het politieke en juridische klimaat?
  • Operationele efficiëntie: Hoe complex is het dagelijkse bedrijfsproces?

Deze vier punten bepalen het succes of falen van uw Azië-strategie.

Waarom klassiek advies tekortschiet

De meeste belastingadviseurs focussen uitsluitend op het nominale belastingtarief. Dat is veel te kort door de bocht. Een laag tarief heeft weinig waarde als:

  • U geen toegang heeft tot uw doelmarkten
  • De substance-eisen uw kostenstructuur opblazen
  • Politieke instabiliteit uw planningszekerheid bedreigt
  • Er geen of ongunstige belastingverdragen zijn

Precies daarom ga ik als uw fiscaal mentor anders te werk. Ik kijk naar het totaalplaatje. Uw businessmodel. Uw doelen. Uw risicobereidheid.

Bent u klaar voor een eerlijke analyse van de drie top-locaties?

De drie top-locaties strategisch in één oogopslag

Laat me u eerst een compact overzicht geven. Deze tabel toont u in één oogopslag de belangrijkste kerngegevens:

Criterium Singapore Dubai Hongkong
Vennootschapsbelasting 17% (effectief vaak 8-10%) 9% (vanaf 2023) 16,5%
DBA met Duitsland Ja, zeer gunstig Ja, sinds 2010 Ja, gevestigd
Handelsakkoorden Meer dan 25 FTAs Meer dan 20 akkoorden Toegang tot China
Oprichtingskosten 3.000-5.000 EUR 5.000-8.000 EUR 2.000-4.000 EUR
Substance-eisen Hoog Middel Hoog
Politieke stabiliteit Zeer hoog Hoog Onzeker

Op het eerste gezicht lijkt Dubai de duidelijke winnaar. Laagste belasting, gematigde substance-eisen.

Maar wacht even.

De realiteit is complexer. Laat me u tonen waarom oppervlakkige analyses riskant zijn.

De verborgen kosten van substance-eisen

Alle drie de locaties vereisen economische aanwezigheid (Economic Substance). Dat betekent: U moet aantonen dat uw onderneming daadwerkelijke economische activiteiten ter plaatse uitvoert.

Concreet betekent dat:

  • Gekwalificeerd personeel: Afhankelijk van de activiteit 1-3 lokale fulltime medewerkers
  • Kantoorruimte: Geschikte bedrijfsruimte (geen postbus)
  • Bestuur: Regelmatige board meetings ter plaatse
  • Boekhouding: Lokale boekhouding en jaarrekening

Deze eisen kunnen uw jaarlijkse kosten met 50.000-150.000 EUR verhogen. Plotseling is het laagste belastingtarief minder aantrekkelijk, toch?

Markttoegang: Het draait om meer dan belastingbesparing

Dit is de kern voor Duitse exporteurs: De juiste locatie opent de deuren naar uw doelmarkten.

Singapore biedt dankzij het EU-Singapore Vrijhandelsakkoord (EUSFTA) sinds 2019 aanzienlijke douanevoordelen. Uw Duitse producten kunnen vaak invoerrechtenvrij of met gereduceerde tarieven naar Zuidoost-Azië geëxporteerd worden.

Dubai daarentegen is uw toegangspoort tot de MENA-regio (Middle East and North Africa) en India. Dat zijn markten met meer dan 2 miljard consumenten.

De vraag is dus niet: Waar betaal ik het minste belasting?

Maar: Welke locatie maximaliseert mijn totale winst na belasting EN opent de waardevolste markten?

Timing bepaalt uw succes

Eén punt dat vaak wordt vergeten: De optimale locatie hangt af van uw huidige situatie.

Bent u al een gevestigde exporteur met een omzet boven de 2 miljoen EUR? Dan heeft u andere prioriteiten dan een startup met 200.000 EUR jaaromzet.

Laten we daarom nu elke locatie in detail bekijken. Met concrete cijfers voor verschillende businessmodellen.

Singapore: De gevestigde klassieker met EU-handelsakkoord

Singapore is de Mercedes onder de Azië-locaties. Duur, maar betrouwbaar en met status.

Laat me eerlijk zijn: Singapore is niet de goedkoopste optie. Maar voor veel Duitse exporteurs is het de slimste.

Waarom?

Fiscale voordelen Singapore voor Duitse ondernemingen: De echte cijfers

De officiële vennootschapsbelasting is 17%. Dat klinkt niet spectaculair. Kijk echter eens goed:

  • Partial Tax Exemption: De eerste 200.000 SGD (ca. 135.000 EUR) worden belast met slechts 8,5%
  • Start-up Tax Exemption: Nieuwe ondernemingen betalen de eerste drie jaar nog minder
  • Pioneer Status: Voor bepaalde bedrijfsactiviteiten slechts 5-10% belasting over 5-15 jaar
  • Geen vermogenswinstbelasting: Winst uit de verkoop van aandelen is belastingvrij
  • Geen bronbelasting: Dividenden aan Duitse aandeelhouders zijn niet onderworpen aan bronbelasting

Dat betekent: Uw effectieve belastingdruk ligt vaak op 8-12%. Duidelijk lager dan het nominale tarief van 17%.

Daarbij komt het uitstekende dubbelbelastingverdrag (DBV) met Duitsland. Dit DBV is een van de ruimhartigste wereldwijd.

Markttoegang Zuidoost-Azië: Uw strategische voordeel

Hier blinkt Singapore werkelijk uit. De stadstaat heeft meer dan 25 vrijhandelsakkoorden (FTAs) gesloten. De belangrijkste voor Duitse exporteurs:

  • EU-Singapore FTA (EUSFTA): Invoerrechtenvrije export van veel Duitse producten
  • ASEAN Free Trade Area: Voorrang tot 650 miljoen consumenten
  • Comprehensive and Progressive Trans-Pacific Partnership (CPTPP): Toegang tot Japan, Australië, Canada
  • Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP): Directe toegang tot China

Concreet: Een Duitse machinebouwer kan via Singapore zijn producten met 5-15% lagere tarieven naar de ASEAN-markten exporteren.

Bij een exportvolume van 5 miljoen EUR per jaar bespaart u alleen al door douanebesparingen 250.000-750.000 EUR.

Substance-eisen: Uitdagend maar duidelijk

Singapore kent hoge, maar duidelijke substance-eisen. De Monetary Authority of Singapore (MAS) controleert streng:

  • Minimaal 2 lokale medewerkers (salaris: 36.000-60.000 SGD per jaar)
  • Geschikte kantoorruimte (kosten: 3.000-8.000 SGD per maand)
  • Kwartaalvergaderingen van het bestuur ter plaatse
  • Lokale boekhouding door een erkende dienstverlener

Realistische jaarlasten voor de substance-eisen: 120.000-180.000 EUR.

Klinkt veel? Is het ook. Maar deze kosten zijn voorspelbaar en rechtszeker.

Wanneer Singapore de juiste locatie voor u is

Singapore past bij u als:

  • Uw jaaromzet boven de 2 miljoen EUR ligt
  • U vooral naar ASEAN-markten wilt exporteren
  • Rechtszekerheid voor u topprioriteit is
  • U bereid bent echt lokaal aanwezig te zijn
  • Uw businessmodel draait op IP (software, patenten, licenties)

De nadelen: Wat Singapore niet biedt

Eerlijkheid hoort bij mijn advies. Singapore heeft ook nadelen:

  • Hoge kosten van levensonderhoud: Singapore is een van de duurste steden ter wereld
  • Strenge compliance: Nultolerantie bij overtredingen
  • Beperkte markten: Focus vooral op ASEAN, minder op China of India
  • Hoge instapkosten: Niet geschikt voor kleine bedrijven

Daarnaast zijn de autoriteiten erg grondig. Een fout in compliance kan duur uitvallen.

Praktijkvoorbeeld: Duitse machinebouwer in Singapore

Een klant van mij, machinebouwer uit Baden-Württemberg, heeft in 2022 een Singapore-structuur opgezet:

  • Duitse business: 8 miljoen EUR omzet, 45% belastingdruk
  • Singapore-structuur: IP-holding voor patenten, licentiëring aan de Duitse GmbH
  • Resultaat: Totale belastingdruk gereduceerd naar 28%, tegelijk betere toegang tot de ASEAN-markten
  • Jaarlijkse besparing: 680.000 EUR na aftrek van alle kosten

Belangrijk: Deze structuur werkt alleen met échte economische substance in Singapore.

Dubai: Het opkomende handelscentrum tussen Oost en West

Dubai is de nieuwkomer die alle aandacht krijgt. 9% vennootschapsbelasting vanaf 2023. Klinkt aantrekkelijk, nietwaar?

Maar laat mij u het volledige verhaal vertellen.

Dubai heeft de afgelopen jaren een indrukwekkende transformatie doorgemaakt. Van pure olie-hub naar divers handelscentrum. Dit opent unieke kansen voor Duitse exporteurs.

Dubai vs. Hongkong als bedrijfslocatie: De nieuwe realiteit

Veel van mijn klanten vragen: Richard, waarom Dubai in plaats van Hongkong? Het antwoord is eenvoudig:

Dubai is politiek stabieler en biedt betere toegang tot groeimarkten.

Waar Hongkong kampt met politieke spanningen, positioneert Dubai zich als neutrale hub tussen Europa, Azië en Afrika.

De nieuwe fiscale structuur: Waar moet u écht op letten?

Sinds juni 2023 geldt in de VAE een vennootschapsbelasting van 9%. Nog altijd zeer aantrekkelijk. Maar let op de details:

  • Vrijstelling: De eerste 375.000 AED (ca. 102.000 EUR) zijn vrijgesteld
  • 9% belastingtarief: Op alle winsten boven de vrijstelling
  • Freezone-regeling: Gekwalificeerde Freezone-bedrijven blijven 0% betalen
  • Geen bronbelasting: Dividenden, rente en licentievergoedingen zijn bronbelastingvrij
  • Geen inkomstenbelasting privé: Individuele inkomstenbelasting blijft 0%

Oftewel: Een bedrijf met 500.000 EUR winst betaalt effectief slechts 6,8% belasting.

Maar hier zit het addertje: De Freezone-regeling is strenger geworden.

Freezone of Mainland: Wat past bij uw businessmodel?

Dubai biedt twee hoofdopties voor uw onderneming:

Criterium Freezone Mainland
Vennootschapsbelasting 0% (bij kwalificatie) 9%
Buitenlands eigendom 100% 100%
Lokale markt Beperkt Volledige toegang
Bankrekening openen Moeilijker Gemakkelijker
Substance-eisen Hoog voor 0%-tarief Gematigd
Kantoorkosten 20.000-80.000 EUR/jaar 15.000-40.000 EUR/jaar

Voor de meeste Duitse exporteurs is Mainland intussen de betere optie. Waarom?

De Freezone-criteria voor 0% belasting zijn zeer streng geworden. U moet aantonen dat minimaal 70% van uw activiteiten daadwerkelijk in de Freezone plaatsvinden.

Markttoegang MENA-regio: Uw toegang tot 2 miljard consumenten

Hier ligt Dubais ware kracht. De VAE hebben strategische handelsakkoorden met:

  • Gulf Cooperation Council (GCC): Vrijhandel met Saoedi-Arabië, Qatar, Koeweit
  • Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) met India: Gereduceerde tarieven voor 90% van alle producten
  • Israël-Abraham-akkoorden: Directe handelsroutes zonder omwegen
  • Afrika Continental Free Trade Area (AfCFTA): Via Dubai exporteren naar Afrika

Concreet voorbeeld: Een Duitse automotive toeleverancier kan via Dubai met 15-25% lagere tarieven exporteren naar Saoedi-Arabië en India.

Bij een exportvolume van 3 miljoen EUR betekent dit een besparing van 450.000-750.000 EUR per jaar.

Substance-eisen: Pragmatisch maar serieus te nemen

Dubai heeft de meest pragmatische substance-eisen van de drie locaties:

  • Minimaal 1 lokale medewerker (vaak voldoende voor kleinere bedrijven)
  • Kantoorruimte: Echt kantoor, geen virtueel office
  • Lokale boekhouding: Door erkende accountant
  • Jaarlijkse bestuursvergadering: Minimaal één keer per jaar ter plaatse

Realistische jaarlijkse kosten: 60.000-120.000 EUR voor volledige compliance.

Dat is duidelijk voordeliger dan Singapore.

Het nieuwe dubbelbelastingverdrag met Duitsland

Sinds 2010 is er een DBV tussen Duitsland en de VAE. Degelijk, maar niet zo genereus als het Singapore-verdrag.

Belangrijke punten:

  • Dividenden: 5% bronbelasting (bij meer dan 25% deelnemingsbelang)
  • Licentievergoedingen: 0% bronbelasting
  • Rente: 0% bronbelasting
  • Bedrijfswinsten: Alleen belast in het land van werkelijke leiding

Wanneer Dubai de juiste locatie voor u is

Dubai past bij u als:

  • U naar de MENA-regio of India wilt exporteren
  • Uw jaaromzet tussen 500.000 en 5 miljoen EUR ligt
  • U een pragmatisch klimaat met gematigde compliance wilt
  • U van lage persoonlijke belasting wilt profiteren (voor zelfstandigen)
  • Uw businessmodel draait om handel of distributie

De uitdagingen: Wat u moet weten

Dubai is niet perfect. Let op het volgende:

  • Nieuwe belastingwetten: De 9% vennootschapsbelasting is nog niet volledig gevestigd
  • Bankproblemen: Een rekening openen kan lastig zijn
  • Culturele verschillen: Zakencultuur wijkt sterk af van Europa
  • Valutarisico: AED is gekoppeld aan USD

Praktijkvoorbeeld: Duitse e-commerce-ondernemer in Dubai

Een klant van mij heeft in 2023 een Dubai-structuur opgezet voor zijn e-commercebedrijf:

  • Situatie: 1,2 miljoen EUR omzet, 42% belastingdruk in Duitsland
  • Dubai-structuur: Mainland company voor MENA-uitbreiding
  • Resultaat: Belastingdruk teruggebracht naar 9%, tegelijk 300% omzetstijging in de MENA-regio
  • Jaarlijkse besparing: 396.000 EUR bij aanzienlijk hogere omzet

De sleutel was échte markttoegang. Dubai was niet enkel een belastingconstructie, maar een echt zakencentrum.

Hongkong: Uw toegangspoort tot China ondanks politieke uitdagingen

Hongkong is complexer geworden. Dat moet ik u eerlijk zeggen.

Voorheen was Hongkong dé nummer één voor zakendoen met China. Nu ligt de situatie veel genuanceerder.

Maar voordat u Hongkong volledig afschrijft, laat me u laten zien waarom het voor bepaalde businessmodellen nog steeds zeer aantrekkelijk kan zijn.

De politieke realiteit: Eerlijke inschatting van de situatie

Sinds de protesten in 2019 en de nationale veiligheidswet in 2020 is Hongkong veranderd. Dat heeft directe gevolgen voor uw bedrijf:

  • Rechtszekerheid: Nog steeds hoog, maar met onzekerheidsfactoren
  • Internationaal imago: Veel westerse bedrijven zijn voorzichtiger geworden
  • Bankrelaties: Sommige internationale banken hebben hun aanwezigheid afgebouwd
  • Compliance-eisen: Extra meldingsplicht en controles

Toch: Hongkong functioneert nog steeds als financieel en handelscentrum. De vraag is: Past het bij uw risicoprofiel?

Fiscale voordelen: Nog altijd concurrerend

Fiscale gezien blijft Hongkong aantrekkelijk:

  • Vennootschapsbelasting: 16,5% (8,25% op de eerste 2 miljoen HKD winst)
  • Territorialiteitsbeginsel: Alleen in Hongkong gegenereerde winst wordt belast
  • Geen bronbelasting: Op dividenden, rente, licentievergoedingen
  • Geen vermogenswinstbelasting: Winst uit aandelen vaak belastingvrij
  • Eenvoudige structuur: Minder complex dan andere jurisdicties

Het territorialiteitsprincipe is bijzonder interessant. Winst uit activiteiten buiten Hongkong kan vaak belastingvrij blijven.

Toegang tot China: Nog steeds onovertroffen

Hier ligt Hongkongs grote troef. Ondanks politieke veranderingen blijft Hongkong de toegangspoort tot China:

  • Closer Economic Partnership Arrangement (CEPA): Voorrang op de Chinese markt
  • Grensoverschrijdende financiering: Gemakkelijke kapitaalstroom tussen Hongkong en vasteland China
  • Rechtssysteem: Common law, internationaal erkend
  • Munteenheid: HKD is vrij converteerbaar en gekoppeld aan de USD

Voor Duitse bedrijven die echt willen uitbreiden naar China is Hongkong nog vaak het beste startpunt.

Substance-eisen: Gematigd maar duidelijk

Hongkong kent duidelijke, maar niet overdreven belastende substance-eisen:

  • Lokale directeur: Minstens één bestuurder moet in Hongkong gevestigd zijn
  • Kantooradres: Echt bedrijfsadres (geen postbus)
  • Lokale boekhouding: Door erkende accountant
  • Jaarlijkse return: Jaarlijkse indiening bij het Companies Registry

Realistische jaarlijkse compliancekosten: 25.000-60.000 EUR.

Dat is duidelijk goedkoper dan Singapore of Dubai.

Het DBV met Duitsland: Degelijke basis

Het dubbelbelastingverdrag tussen Duitsland en Hongkong is gevestigd en werkt goed:

  • Dividenden: 5% bronbelasting (bij meer dan 25% deelnemingsbelang)
  • Licentievergoedingen: 7% bronbelasting
  • Rente: 10% bronbelasting
  • Bedrijfswinsten: Alleen belast waar de feitelijke leiding is

Wanneer Hongkong ondanks alles de juiste locatie is

Hongkong past bij u als:

  • China uw primaire doelmarkt is
  • U een gevestigd bedrijf met stabiele cashflows bent
  • U met politieke onzekerheid kunt omgaan
  • Uw businessmodel gebouwd is rond het territorialiteitsbeginsel (offshore winsten)
  • U lage compliancekosten wilt

De risico’s: Waar u zeker op moet letten

Ik zou geen eerlijke adviseur zijn als ik de risico’s zou verzwijgen:

  • Politieke onzekerheid: Verdere veranderingen zijn mogelijk
  • Reputatierisico: Westerse partners kunnen bezwaren hebben
  • Banken-compliance: Extra due diligence bij internationale banken
  • Vertrek van talent: Veel gekwalificeerde Hongkongers verlaten de stad

Praktijkvoorbeeld: Duitse producent van industriële goederen in Hongkong

Een klant van mij gebruikt Hongkong succesvol voor zijn China-business:

  • Situatie: Specialist in industriële automatisering, 15 miljoen EUR omzet
  • Hongkong-structuur: Handelsmaatschappij voor import/export van/naar China
  • Bijzonderheid: 80% van de winst wordt buiten Hongkong behaald (territorialiteitsbeginsel)
  • Effectieve belastingdruk: Slechts 3,2% op de in Hong Kong gegenereerde winsten

Belangrijk: Deze structuur vereist zorgvuldige planning en regelmatige controle van de bron van inkomsten.

Mijn eerlijke aanbeveling over Hongkong

Hongkong is niet voor iedereen geschikt. Als u risico-avers bent of enkel op belastingbesparing uit bent, zijn er betere alternatieven.

Maar als China écht uw strategische doelmarkt is en u om kunt gaan met onzekerheid, blijft Hongkong een zeer interessante optie.

De beslissing hangt af van uw individuele situatie. Precies daarom volgt nu de directe vergelijking.

Directe vergelijking: Belastingen, markttoegang en rechtszekerheid

Nu komt het moment van de waarheid. Welke locatie is écht het beste voor uw specifieke businessmodel?

Laat mij u een eerlijke, data-gedreven analyse geven. Geen marketingpraatjes. Alleen feiten.

Totaal belastingdruk: De waarheid achter de cijfers

De nominale belastingtarieven vertellen slechts een deel van het verhaal. Laten we de werkelijke lasten bekijken voor verschillende scenario’s:

Scenario Singapore Dubai Hongkong
Startup (200k EUR winst) 5-8% 6,8% 8,25%
mkb (1 mln EUR winst) 10-12% 9% 3-16,5%*
Gevestigd bedrijf (5 mln EUR) 15-17% 9% 5-16,5%*
IP-intensieve business 5-10% 0-9% 0-16,5%*

*Afhankelijk van het aandeel Hongkong-broninkomen

Deze cijfers tonen: Er is geen absolute winnaar voor alle situaties.

Internationale fiscale planning Azië: Houd rekening met compliancekosten

De werkelijke kosten van uw Azië-structuur gaan veel verder dan alleen belasting:

Kostentype Singapore Dubai Hongkong
Oprichtingskosten 3.000-5.000 EUR 5.000-8.000 EUR 2.000-4.000 EUR
Jaarlijkse compliance 120.000-180.000 EUR 60.000-120.000 EUR 25.000-60.000 EUR
Min. kantoorkosten 36.000-96.000 EUR 15.000-40.000 EUR 12.000-30.000 EUR
Min. personeelskosten 72.000-120.000 EUR 30.000-60.000 EUR 20.000-45.000 EUR
Totaal per jaar 228.000-396.000 EUR 105.000-220.000 EUR 57.000-135.000 EUR

Deze cijfers zijn confronterend, nietwaar? Een Singapore-structuur kost u minimaal 228.000 EUR per jaar – vóór belasting.

Dat betekent: U heeft minimaal 1,5-2 miljoen EUR winst nodig voordat Singapore uit kan.

Markttoegang: Welke locatie opent welke deuren?

Hier de strategische analyse per doelmarkt:

Zuidoost-Azië (ASEAN)

  • Singapore: ⭐⭐⭐⭐⭐ (Optimaal)
  • Dubai: ⭐⭐ (Beperkte toegang)
  • Hongkong: ⭐⭐⭐ (Goed, niet optimaal)

China

  • Singapore: ⭐⭐⭐ (Via RCEP)
  • Dubai: ⭐⭐ (Beperkt)
  • Hongkong: ⭐⭐⭐⭐⭐ (Onovertroffen)

India

  • Singapore: ⭐⭐⭐⭐ (Erg goed)
  • Dubai: ⭐⭐⭐⭐⭐ (Optimaal dankzij CEPA)
  • Hongkong: ⭐⭐ (Beperkt)

MENA-regio

  • Singapore: ⭐ (Erg beperkt)
  • Dubai: ⭐⭐⭐⭐⭐ (Perfect gepositioneerd)
  • Hongkong: ⭐⭐ (Beperkte toegang)

Rechtszekerheid: De doorslaggevende factor

Hier mijn eerlijke beoordeling op basis van de actualiteit:

Singapore

  • Politieke stabiliteit: ⭐⭐⭐⭐⭐
  • Rechtssysteem: ⭐⭐⭐⭐⭐
  • Internationale reputatie: ⭐⭐⭐⭐⭐
  • Planningszekerheid: ⭐⭐⭐⭐⭐

Dubai

  • Politieke stabiliteit: ⭐⭐⭐⭐
  • Rechtssysteem: ⭐⭐⭐⭐ (Positieve ontwikkeling)
  • Internationale reputatie: ⭐⭐⭐⭐
  • Planningszekerheid: ⭐⭐⭐ (Nieuwe belastingwetten)

Hongkong

  • Politieke stabiliteit: ⭐⭐ (Onzekerheid)
  • Rechtssysteem: ⭐⭐⭐⭐ (Functioneert nog)
  • Internationale reputatie: ⭐⭐⭐ (Gedaald)
  • Planningszekerheid: ⭐⭐ (Onvoorspelbare veranderingen)

De ROI-vergelijking: Wanneer loont welke locatie?

Hier volgt de koude berekening bij verschillende winstsituaties:

Bij 500.000 EUR jaarwinst:

  • Duitsland: 225.000 EUR belasting (45%)
  • Singapore: 50.000 EUR belasting + 250.000 EUR kosten = verlies!
  • Dubai: 36.000 EUR belasting + 150.000 EUR kosten = 39.000 EUR besparing
  • Hongkong: 41.250 EUR belasting + 80.000 EUR kosten = 103.750 EUR besparing

Bij 2 miljoen EUR jaarwinst:

  • Duitsland: 900.000 EUR belasting (45%)
  • Singapore: 240.000 EUR belasting + 300.000 EUR kosten = 360.000 EUR besparing
  • Dubai: 171.000 EUR belasting + 180.000 EUR kosten = 549.000 EUR besparing
  • Hongkong: 165.000 EUR belasting + 100.000 EUR kosten = 635.000 EUR besparing*

*Bij optimaal gebruik van het territorialiteitsbeginsel

Mijn aanbeveling op basis van uw profiel

Na 15 jaar ervaring in internationale fiscaliteit, hier mijn heldere aanbevelingen:

Kies Singapore als:

  • Uw jaarlijkse winst boven 2 miljoen EUR ligt
  • ASEAN uw primaire doelmarkt is
  • U maximale rechtszekerheid verlangt
  • U bereid bent in echte substance te investeren

Kies Dubai als:

  • Uw jaarlijkse winst tussen 500.000 en 5 miljoen EUR ligt
  • U naar de MENA-regio of India wilt expanderen
  • U pragmatische compliance waardeert
  • U ook persoonlijke fiscale voordelen wilt benutten

Kies Hongkong als:

  • China uw duidelijke hoofdmarkt is
  • U met politieke onzekerheid kunt leven
  • Uw businessmodel optimaal gebruikmaakt van het territorialiteitsbeginsel
  • U lage compliancekosten wilt

Belangrijk: Dit zijn richtlijnen. Uw individuele situatie kan andere oplossingen vereisen.

Praktische uitvoering: Uw stapsgewijze routekaart

Genoeg theorie. Laten we praktisch worden.

Heeft u uw locatiekeuze gemaakt? Perfect. Nu toon ik u hoe u uw Azië-structuur rechtszeker en efficiënt opbouwt.

Uit ervaring weet ik: 70% van internationale fiscale structuren faalt niet door de strategie, maar door de uitvoering. Dat vermijden wij.

Fase 1: Voorbereiding en structuurbouw (week 1-4)

Week 1: Analyse van uw huidige situatie

Voordat u iets uitvoert, moet u uw uitgangspositie begrijpen:

  • Businessmodel analyseren: Welke activiteiten kunt u verplaatsen?
  • Cashflow-structuur: Waar ontstaan uw werkelijke winsten?
  • Bestaande contracten toetsen: Wat moet aangepast worden?
  • Duitse belastingdruk berekenen: Wat bespaart u echt?
  • Compliance-status: Zijn alle Duitse aangiftes up-to-date?

Mijn tip: Voer een eerlijke SWOT-analyse uit. Zo identificeert u vroeg knelpunten.

Week 2-3: Structurering en optimalisatie

Nu ontwikkelt u uw optimale structuur:

  1. Holdingsstructuur bepalen: Heeft u een tussenholding nodig?
  2. Functie- en risicoverspreiding: Welke activiteiten waar?
  3. IP-structuur: Kunt u patenten, merken of knowhow verplaatsen?
  4. Transfer pricing: Hoe richt u interne transacties in?
  5. Exit-strategie: Hoe kunt u later de structuur aanpassen?

Belangrijk: Denk in scenario’s. Wat gebeurt er bij groei? Problemen? Wetwijzigingen?

Week 4: Juridische en fiscale validatie

Laat uw structuur toetsen door experts:

  • Duits belastingrecht: Is de structuur AO-conform?
  • Lokaal recht: Voldoet de structuur ter plekke?
  • DBV-optimalisatie: Gebruikt u alle voordelen?
  • Substance-eisen: Zijn alle criteria haalbaar?

Fase 2: Oprichting en inrichting (week 5-12)

Singapore: Het oprichtingsproces

  1. Bedrijfsnaam reserveren: ACRA-zoekopdracht en reservering (1-2 dagen)
  2. Minimumkapitaal storten: 1 SGD is genoeg, aanbevolen 10.000-50.000 SGD
  3. Lokale directeur aanstellen: Vereist een onderdaan of inwoner van Singapore
  4. Registered office: Zakelijk adres in Singapore
  5. ACRA-registratie: Online aanvraag (1-2 dagen)
  6. GST-registratie: Als de omzet 1 miljoen SGD of hoger is
  7. Bankrekening openen: DBS, OCBC of UOB (2-4 weken)

Totaaltijd: 6-8 weken

Kosten: 3.000-5.000 EUR (exclusief doorlopende kosten)

Dubai: Het oprichtingsproces

  1. Keuze Freezone of Mainland: Op basis van strategie
  2. Goedkeuring bedrijfsnaam: DED of Freezone Authority (1-3 dagen)
  3. Minimumkapitaal: Afhankelijk van activiteiten (meestal 50.000-300.000 AED)
  4. Huurovereenkomst sluiten: Voor echte kantoorruimte
  5. Handelslicentie aanvragen: Afhankelijk van de branche
  6. Emirates ID aanvragen: Voor alle aandeelhouders
  7. Bankrekening openen: Emirates NBD, ADCB of ENBD (4-8 weken)

Totaaltijd: 8-12 weken

Kosten: 5.000-8.000 EUR (exclusief doorlopende kosten)

Hongkong: Het oprichtingsproces

  1. Bedrijfsnaam controleren: Companies Registry zoekfunctie
  2. Minimumkapitaal: 1 HKD is genoeg, aanbevolen 10.000 HKD
  3. Incorporatieformulier indienen: NNC1 formulier
  4. Business registration: Bij het Inland Revenue Department
  5. Bedrijfsstempel bestellen: Voor officiële documenten
  6. Bankrekening openen: HSBC, Standard Chartered of Hang Seng (2-6 weken)

Totaaltijd: 4-6 weken

Kosten: 2.000-4.000 EUR (exclusief doorlopende kosten)

Fase 3: Operationele ingebruikname (week 13-20)

De cruciale eerste stappen

Zodra uw bedrijf is ingeschreven, begint het echte werk:

  • Boekhoudsysteem opzetten: Lokaal GAAP-conform pakket
  • Personeel aannemen: Voor substance-eisen
  • Kantoorinrichting: Echte economische activiteit aantonen
  • Contracten omzetten: Nieuwe structuur op bestaande business toepassen
  • Fiscale registraties: Bij alle relevante instanties

De meest gemaakte fouten bij de uitvoering

Deze fouten zie ik vaak:

  1. Geen echte substance: Alleen een brievenbusbedrijf zonder echte activiteit
  2. Foute transfer pricing: Onrealistische interne transacties
  3. Slechte documentatie: Geen correcte boekhouding
  4. Duitse regelgeving negeren: CFC-regels, en dergelijke
  5. Te snelle verplaatsing: Alle winst direct naar het buitenland sluizen

Fase 4: Doorlopende bedrijfsvoering en optimalisatie

Maandelijkse to do’s voor waterdichte structuren

  • Boekhouding actueel houden: Alle stukken correct vastleggen
  • Substance documenteren: Lijsten van medewerkers, kantoorkosten, meetings
  • Transfer pricing monitoren: Marktconformiteit waarborgen
  • Compliance kalender: Alle deadlines bijhouden

Kwartaalcontroles

  • Fiscale ontwikkelingen: Wijzigingen in relevante landen
  • Businessontwikkeling: Past de structuur nog?
  • Optimalisatiepotentieel: Kan iets beter?
  • Exit-strategieën: Nodig om aan te passen?

Kritische succesfactoren voor duurzame structuren

Na honderden begeleide structuren zijn dit de doorslaggevende factoren:

  1. Echte economische substance: Geen trucs, maar echte activiteit
  2. Correcte documentatie: Alles moet controleerbaar en auditproof zijn
  3. Continue compliance: Regels veranderen, blijf bij
  4. Professionele begeleiding: Lokale experts per land
  5. Lange termijn visie: Denk in jaren, niet in maanden

Belangrijk: Een internationale structuur is geen “set-and-forget” project. Er is voortdurende aandacht en aanpassing nodig.

Bent u bereid voor deze inspanning? Dan kijken we nu naar de typische valkuilen die u zeker moet vermijden.

Veelvoorkomende valkuilen en hoe u ze succesvol ontwijkt

Laat me u een verhaal vertellen dat u veel geld en ergernis kan besparen:

Twee jaar geleden kwam een klant bij mij. Ten einde raad. Hij had een Dubai-structuur opgezet. Zag er geweldig uit op papier. 9% belasting in plaats van 45% in Duitsland.

Het probleem? De Duitse fiscus kwalificeerde zijn Dubai-bedrijf als “brievenbusfirma”. CFC-regeling. Opeisbare naheffing: 340.000 EUR plus rente.

Zijn fout? Hij dacht dat een laag belastingtarief voldoende was.

Zorg dat u dit niet overkomt. Hier de meest voorkomende valkuilen – en hoe u ze vermijdt.

Valkuil 1: Substance-eisen verkeerd inschatten

Dé klassieker. Veel ondernemers denken dat een brievenbus voldoende is voor een internationale structuur.

Fout.

Alle drie locaties hebben intussen strenge economic substance requirements (ESR). Concreet betekent dit:

Wat echte substance is:

  • Gekwalificeerd personeel ter plaatse: Niet alleen administratief
  • Passende bedrijfsruimte: Naar aard van de activiteit
  • Echte besluitvorming: Bestuursvergaderingen met daadwerkelijke beslissingen
  • Operationele activiteiten: Echte bedrijfsvoering, niet enkel beheer
  • Passende uitgaven: Kosten die aansluiten bij de activiteit

Zo doet u het goed:

Documenteer alles minutieus. Houd gedetailleerde dossiers bij over:

  • Arbeidscontracten en kwalificaties
  • Kantoorkosten en -gebruik
  • Notulen van bestuursvergaderingen met beslissingen
  • Operationele activiteiten en klantrelaties
  • Uitgaven versus behaalde omzet

Valkuil 2: CFC-regeling onderschatten

De Duitse AO §§ 7-14 (CFC-regeling) is een mijnenveld. Veel ondernemers onderschatten dit volledig.

De regel is simpel: Voert uw buitenlandse bedrijf geen echte economische activiteit uit, dan wordt de winst in Duitsland belast.

Belangrijkste controlepunten voor de fiscus:

  1. Tussentijdse winsten: Zijn het passieve opbrengsten (rente, dividenden, licenties)?
  2. Bestuur en controle: Waar worden de werkelijke beslissingen genomen?
  3. Economische activiteiten: Zijn er wezenlijke bedrijfsactiviteiten?
  4. Kwalificatie van inkomsten: Klopt het met de structuur op papier?

Zo beschermt u zich:

  • Safe harbor gebruiken: Gericht op echte handel is het risico minimaal
  • Activiteiten aantonen: Documenteer alle substantiële transacties
  • Lokaal management: Beslissingen moeten ter plaatse genomen worden
  • Passende vergoeding: Betaal realistische transfer pricing tarieven

Valkuil 3: Transfer pricing verkeerd toepassen

Transfer pricing is het fundament van iedere internationale structuur. Hierop stranden 80% van de fiscale controles.

Het probleem: Veel bedrijven hanteren totaal onrealistische prijzen tussen groepsmaatschappijen.

Typische fouten:

  • Te hoge licentievergoedingen: 15% van de omzet voor een standaardmerk
  • Opgeblazen management fees: 500.000 EUR voor minimale advisering
  • Onrealistische marges: 50% marge voor distributie zonder risico
  • Geen documentatie: Geen onderbouwing voor de prijsstelling

De juiste aanpak:

  1. Functie- en risicoanalyse: Welke maatschappij doet wat?
  2. Benchmarking: Wat betalen onafhankelijke derden?
  3. Documentatie: Schrijf de onderbouwing van elke prijsstelling uit
  4. Regelmatige updates: Prijzen moeten marktconform blijven

Mijn tip: Laat uw transfer pricing toetsen door een expert. Kost 5.000-15.000 EUR, maar kan miljoenen besparen.

Valkuil 4: DBV’s verkeerd begrijpen

DBVs zijn complexer dan ze lijken. Veelgemaakte fout: denken dat een DBV automatisch dubbele heffing voorkomt.

Niet waar. DBV’s bepalen alleen welk land mag heffen. Ze voorkomen niet per se dubbele belasting claims.

Cruciale DBV-aspecten:

  • Vestigingsregels: Waar is uw onderneming fiscaal gevestigd?
  • ‘Tie-Breaker’-regels: Wat bij dubbele vestiging?
  • Permanente vestiging: Heeft u een vaste inrichting in Duitsland?
  • Bronbelastingregime: Hoe worden grensoverschrijdende betalingen belast?

Praktische tips:

  • Certificate of tax residency: Zorg voor een officieel bewijs van fiscale woonplaats
  • Voorkom vaste inrichting: Let op de Duitse definities
  • DBV-conforme structuur: Optimaliseer betalingsstromen
  • Advance pricing agreements: Bij grote structuren vooraf afstemmen met fiscus

Valkuil 5: Compliance-deadlines niet halen

Internationale structuren brengen complexe compliance met zich mee – in drie landen tegelijk.

Een vergeten jaarrekening kan uw hele structuur onderuithalen.

De belangrijkste deadlines:

Land Jaarrekening Belastingaangifte Overige meldingen
Duitsland 31-12 (indienen t/m 31-7) 31-5 (of 28-2 met adviseur) Samenvattende opgave (maandelijks)
Singapore Einde boekjaar + 6 mnd Einde boekjaar + 3 mnd GST Return (per kwartaal)
Dubai 31-12 + 3 mnd 31-12 + 9 mnd VAT Return (per kwartaal)
Hongkong Einde boekjaar + 9 mnd Einde boekjaar + 18 mnd Annual Return (jaarlijks)

Mijn compliance-systeem:

  1. Digitale kalender: Alle deadlines in één tool
  2. Lokale partners: Gekwalificeerde adviseurs per land
  3. Kwartaalreviews: Reguliere statuscontrole
  4. Back-up systematiek: Redundante reminders en processen

Valkuil 6: Exitstrategie verwaarlozen

De meesten denken alleen aan instappen, niet aan uitstappen. Dat is duur.

Politieke veranderingen, wetswijzigingen of persoonlijke omstandigheden kunnen snelle actie vereisen.

Typische exit-scenario’s:

  • Politieke instabiliteit: Plotselinge wijzigingen ter plaatse
  • Wetgeving: Nieuwe belastingwet of DBV beëindigd
  • Businessmodel gewijzigd: Uw strategie verandert
  • Persoonlijke situatie: Verhuizen, pensioen, verkoop
  • Compliance-issues: Problemen met lokale autoriteiten

Zo plant u vooruit:

  • Modulaire structuren: Delen flexibel aanpasbaar
  • Flexibele contracten: Opzeg-, wijzigingsclausules
  • Liquiditeitsplanning: Voldoende cash voor herstructurering
  • Alternatieve scenario’s: B en C vooraf klaar hebben

Valkuil 7: De persoonlijke belastingplicht negeren

Veel ondernemers focussen enkel op bedrijfsbelasting. Ze vergeten hun persoonlijke belastingplicht.

Als Duitse staatsburger blijft u vaak belastingplichtig in Duitsland – ook met een buitenlandse structuur.

Kritische aspecten:

  • Onbeperkte belastingplicht: Bij woon- of verblijfplaats in Duitsland
  • Verlengde beperkte belastingplicht: 10 jaar na emigratie bij Duitse aandelen
  • CFC-regeling: Passieve inkomsten uit buitenlandse BV
  • Transparantie: Meldingsplicht bij buitenlandse deelnemingen

Praktische oplossingen:

  • Bepaal uw fiscale woonplaats: Waar bent u écht gevestigd?
  • Optimaliseer uitkeringspolitiek: Timing en hoogte dividend
  • Alternatieve beloningsvormen: Loon vs. dividend vs. lening
  • Lange termijn plannen: Overweeg definitieve emigratie

De belangrijkste les: Plan uw persoonlijke situatie net zo zorgvuldig als uw bedrijfsstructuur.

Al deze valkuilen zijn te vermijden – als u ze kent en proactief handelt. Daarom is professionele begeleiding zo belangrijk.

Mijn conclusie: Welke locatie past bij uw businessmodel?

Na 4.000 woorden diepgaande analyse is het tijd voor heldere aanbevelingen.

Laat me duidelijk zijn: Er is geen perfecte locatie voor iedereen. Maar er is wel een optimale locatie voor U.

De keuze hangt af van vier factoren: uw businessmodel, uw doelmarkten, uw risicobereidheid en beschikbare budget.

Mijn aanbevelingsmatrix voor 2025

Kies Singapore als…

  • Uw jaarwinst boven 2 miljoen EUR ligt
  • U de ASEAN-markten wilt betreden
  • Rechtszekerheid topprioriteit is
  • U een IP-intensief businessmodel heeft
  • U bereid bent in echte lokale aanwezigheid te investeren

Typische kandidaten: Gevestigde softwarebedrijven, machinebouwers met octrooien, adviesbedrijven met ASEAN-focus

ROI-break-even: Vanaf 1,5 miljoen EUR jaarwinst

Kies Dubai als…

  • Uw jaarwinst tussen 500.000-5 miljoen EUR ligt
  • U wilt uitbreiden naar de MENA-regio of India
  • U pragmatische compliance wilt
  • U ook persoonlijke fiscale voordelen zoekt
  • Uw businessmodel handel of e-commerce omvat

Typische kandidaten: E-commerce-ondernemers, handelsbedrijven, dienstverleners met digitale producten

ROI-break-even: Vanaf 400.000 EUR jaarwinst

Kies Hongkong als…

  • China uw primaire markt is
  • U met politieke onzekerheid kunt omgaan
  • Uw businessmodel het territorialiteitsbeginsel optimaal benut
  • U lage compliancekosten wilt
  • U al bestaande China-relaties heeft

Typische kandidaten: Import/exportbedrijven met China-focus, industriële producenten, grondstoffenhandelaren

ROI-break-even: Vanaf 300.000 EUR jaarwinst

De realiteitscheck-vragen

Beantwoord deze vragen eerlijk voordat u beslist:

  1. Substance-vraag: Bent u bereid om ter plekke echte bedrijfsmatige activiteiten op te bouwen?
  2. Compliance-vraag: Kunt u complexe, multinationale boekhouding aan?
  3. Kosten-vraag: Rechtvaardigt uw belastingbesparing de jaarlijkse meerkosten van 60.000-400.000 EUR?
  4. Tijdbesteding: Heeft u capaciteit voor regelmatige reizen en meetings?
  5. Risico-vraag: Hoe gaat u om met regelgevingswijzigingen?

Twijfelt u bij meer dan twee vragen? Herzie uw strategie.

Mijn top 3 alternatieven voor kleinere bedrijven

Voor veel Duitse exporteurs zijn de drie hoofdlocaties te complex. Hier mijn alternatieven:

1. Estland (EU-status met retentievoordeel)

  • Belastingtarief: 0% op ingehouden winst, 20% op uitkeringen
  • Voordelen: EU-markt, digitale overheid, lage kosten
  • Geschikt voor: EU-uitbreiding, digitale businessmodellen

2. Cyprus (EU-holding met IP-voordelen)

  • Belastingtarief: 12,5% vennootschapsbelasting, 0% op dividenden
  • Voordelen: Top DBV’s, IP-box regime, EU-richtlijnen
  • Geschikt voor: Holding-structuren, IP-intensieve bedrijven

3. Malta (EU-locatie met refund-systeem)

  • Belastingtarief: 35% nominaal, tot 30% teruggaaf mogelijk
  • Voordelen: Effectief slechts 5% belasting bij optimale structuur
  • Geschikt voor: Handelsactiviteiten, export van services

De 5 kritische succesfactoren

Voor elke locatie gelden deze 5 pijlers voor succes:

  1. Echte economische substance: Investeer in echte activiteiten
  2. Professionele lokale support: Bespaar niet op advies
  3. Continue compliance: Blijf op de hoogte
  4. Documentatie en bewijs: Houd alles nauwkeurig bij
  5. Lange termijn visie: Denk in jaren, niet in kwartalen

Mijn slotadvies

Na 15 jaar internationale fiscaliteit kan ik u zeggen: De beste structuur is die u jarenlang probleemloos vol kunt houden.

20% belasting die u 10 jaar lang stabiel kunt dragen, is beter dan 5% met voortdurende compliance-problemen.

Wees daarom eerlijk tegenover uzelf. Overschat uw capaciteit niet. Onderschat de complexiteit niet.

En het belangrijkste: Schakel professionele hulp in. Een doordachte structuur bespaart u niet alleen belasting, maar ook stress en slapeloze nachten.

Investeren in goed advies betaalt zich altijd terug.

Bent u klaar voor de volgende stap?

Uw RMS

Veelgestelde vragen

Kan ik mijn Duitse GmbH gewoon naar Azië verplaatsen?

Nee, een directe verplaatsing is praktisch onmogelijk. U moet in het bestemmingsland een nieuwe vennootschap oprichten en uw activiteiten geleidelijk overzetten. Let op de Duitse exitheffingsregels.

Hoe hoog zijn de realistische totale kosten van een Azië-structuur?

De jaarlijkse totale kosten verschillen sterk: Hongkong 60.000-140.000 EUR, Dubai 120.000-250.000 EUR, Singapore 250.000-450.000 EUR. Dit omvat substance-eisen, compliance en lokale ondersteuning.

Moet ik zelf verhuizen naar het land?

Niet per se, maar u moet regelmatige bedrijfsactiviteiten ter plaatse kunnen aantonen. Dat betekent minimaal 4-6 reizen per jaar en echte bestuursvergaderingen. Voor fiscale voordelen kan een verhuizing van uw woonplaats zinvol zijn.

Hoe lang duurt het opzetten van een werkende structuur?

Reken op 4-6 maanden voor een complete opzet. De oprichting zelf duurt 4-12 weken, maar het creëren van echte presence en operationele processen kost tijd.

Wat gebeurt er bij een Duitse belastingcontrole?

Bij correcte opzet met echte substance heeft u weinig te vrezen. Het belangrijkste is volledige documentatie: bewijs van lokale bedrijfsactiviteiten, marktconforme transfer pricing en het voldoen aan alle substance-eisen.

Kan ik mijn bestaande Duitse klanten blijven bedienen?

Ja, maar wees voorzichtig. U mag geen vaste inrichting in Duitsland creëren. Verkoopactiviteiten dienen vanuit de buitenlandse locatie plaats te vinden. Duitse klanten mag u blijven bedienen, maar contractafsluiting en -uitvoering moet in het buitenland gebeuren.

Welke rol speelt de Brexit voor deze structuren?

De Brexit heeft Azië-structuren juist aantrekkelijker gemaakt. Veel bedrijven zoeken alternatieven voor Londen. Vooral Singapore profiteert door het EU-Singapore handelsakkoord.

Zijn cryptocurrencies een uitdaging in internationale structuren?

Elk land heeft andere cryptoregels. Singapore is zeer crypto-vriendelijk, Dubai werkt aan duidelijke kaders, Hongkong is strenger geworden. Pas uw strategie aan op uw crypto-blootstelling.

Welke invloed hebben OESO-initiatieven als BEPS op mijn structuur?

BEPS versterkt de substance-eisen. Uw voordeel: Wie echte economische activiteit heeft, loopt weinig risico. Brievenbusfirma’s worden steeds meer bestreden. Echte bedrijfsvoering is belangrijker dan ooit.

Is een Azië-structuur ook interessant voor e-commerce?

Absoluut, vooral Dubai is zeer geschikt voor e-commerce. Van daaruit ontsluit u de MENA-regio en India. Singapore is ideaal voor ASEAN-e-commerce. Let op: Lokale opslag en klantenservice zijn vereist voor echte substance.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *